Van de bergen en het water

Dag 3: van Roetgen naar Monschau.

Tja, hij komt elke dag weer op, maar laat zich niet elke dag zien. Vandaag was het grotendeels bewolkt.

En zomaar opeens wandelde ik België in. Geheel onverwacht. Wie weet zou ik ook nog door een stukje Nederland gaan…..(zo zie je maar weer, mijn topografische kennis is soms ver te zoeken).

Na de ‘verloren Eerste Wereldoorlog’ (zo vertelt het Duitse gidsje) ging dit gebied naar België. En zo werden Roetgen en Monschau grens plaatsen. Daarna gaat de uitleg verder: en zorgde dit ervoor dat na de Tweede Wereldoorlog er een bloeiende handel in smokkelwaar ontstond. En tegenwoordig is de grens niet meer merkbaar. (Aldus nog steeds het gidsje). Kortom, een ingewikkeld verhaal waar ik niet veel van begrijp.

Voor de argeloze wandelaar betekent dit dat er zodra je ‘in België’ loopt er andere tekens zijn.

Ik liep 4 uur door dit gebied over een tot mijn verbazing goed aangelegde verharde weg. Het gebied bestond hoofdzakelijk uit hoog veen en langs de kant van de weg stonden diverse kruizen. Het bleek een oude pelgrims weg tussen Aken en Trier te zijn. Op foto’s was te zien dat er vroeger grote massa’s mensen liepen en dat er langs de weg ook enkele gebouwen stonden.

Nu stonden er nog wat schuilhutten voor de wandelaars en was het er heerlijk stil. Er moet ook nog een grenssteen hebben gestaan, die heb ik niet gezien, maar wel een jong hertenkalfje, zomaar midden op het pad dat al snel weer verdween. Vlak daarna bereikte ik het hoogste punt, van deze dag en van deze tocht: 658 meter.

Daarna was het weer gestaag naar beneden, naar Monschau.

En sindsdien is het niet meer opgehouden met regenen. Er staan hier mooie gebouwen, waar hoofdzakelijk restaurants, hotels en souvenierwinkels in zijn. Tussen de buien door heb ik een bakker gezocht, maar alles is ‘tourismus’. (Een paar km verderop is het nieuwere Monschau, maar ja dat is weer een paar km door de regen)

Nou ja, door…… Vorig jaar eindigde ik een wandeltocht over de Hunsruck in Trier en dacht ‘zou het niet leuk zijn nu door te kunnen lopen’, naar Nederland, naar huis. Na enig zoek werk ontdekte ik de Eifelsteig, een tocht van Trier naar Aken. En van daar dan (zo dacht ik thuis op de bank) bv via Maastricht – blijkt hier dus heel dichtbij te zijn, er rijden hier zelfs Nederlandse bussen – weer verder Nederland in richting Utrecht.

Hoe de gedachten verder gingen weet ik niet, maar ik ben nu in Aken en ga richting Trier lopen. (Ik doe deze keer de helft tot Mirbach) en uiteindelijk zullen de Hunsrucksteig en de Eifelsteig door mij (wie weet?) met elkaar verbonden zijn, maar doorlopen is iets anders.

Ik slaap vannacht aan de rand van Aken, bij de uitvalsweg naar Kornelimunster, waar de Eifelsteig officieel eindigt of begint (het is maar hoe je het bekijkt). Op weg naar het enige restaurant hier in de wijde omtrek ontdekte ik de ’Zuweg’. Kornelimunster blijkt ook eindpunt van de Pilgerweg van Aken naar Kornelimunster te zijn, ongeveer 7 km, voor wie langer wil blijkt er hier ook een Pilgerweg naar Santiago te zijn. Allemaal daar aan de rand van Aken, op 1 paal.

Het verwarrende teken van de Pilgerweg naar Kornelimunster: van de liggende balk van het kruis is een pijl gemaakt, maar deze pijl moet juist niet gevolgd worden. Het is so wie so een vreemde Pilgerweg want in Kornelimunster is de kerk (met relikwieën, ik heb niet kunnen ontdekken van wie) gesloten. Nog steeds wachtende op herstel na de overstromingen van enkele jaren geleden.

In Aken wilde ik vooral de Dom zien. Het belangrijkste hiervan is de paltskapel, deze is gebouwd door Karel de Grote. Deze deed op zijn reizen en veroveringstochten ook Ravenna aan. Hij is er 3 keer geweest en was erg onder de indruk van de Byzantijnse kerken. ‘Dat wil ik ook!’ dacht hij en liet marmer, mozaïek en waarschijnlijk ook bouwmeesters uit die stad naar Aken brengen om daar een soortgelijke kapel voor hem te bouwen.

En ik stond er weer vol verbazing naar te kijken.

Het deed me erg denken aan de oude moskeeën van Isfahan. Dezelfde soort motieven, kleuren, maar zij zijn geschilderd.

Wandel dag 1: van Aken naar Roetgen.

Het zou een dag van 21 km zijn, het werd iets langer. Binnen 5 minuten (na vertrek uit het hotel) liep ik al in het bos. Het pad is goed aangegeven en na ongeveer 5 km ging de pijl rechtsaf, richting een zo op het oog vrijstaande kerktoren. In de veronderstelling dat dit een omweg langs deze toren zou zijn besloot ik dit over te slaan en recht door te lopen. En zo kwam ik in het plaatsje ‘Brand‘. Geen hoogtepunt vandaag en ook niet op de route. Gelukkig heb ik een app op de telefoon die me in bijna elke situatie helpt, en na 3 km kwam ik dan toch in Kornelimunster aan. Daar was 1 café met koffie, precies op tijd. Hier begon de ‘Eifelsteig’ echt.

Het bleef erg lang droog vandaag, al dreigde het wel de hele tijd te gaan regenen.

Voor de grotere ingrepen van de natuur (het pad was weggespoeld, beekjes waren buiten hun oevers getreden, kleine landslights) was er een omleiding, deze stonden wel goed aangegeven, maar waren niet altijd leesbaar, ook hier had de regen de tekst weggespoeld. Zo liep ik een keer volgens de tekens door en kwam bij een brede, wild stromende beek. De brug was weggespoeld. Aan de overkant glimlachte het teken me tegemoet. Wat te doen? Ik durfde de overtocht niet aan en na teruggelopen te zijn zag ik een soort papier met een onleesbare omleidings tekst. Ook hier hielp de app me gelukkig.

Maar zo werden het niet de gedachte 21 km maar werden het zo rond de 27 km, waarbij de laatste kilometers in de al de hele dag dreigende stortbui. Natuurlijk begon die juist op een steil paadje naar beneden. Het jack bleek gelukkig waterdicht, dus viel het allemaal weer mee (dat denk je altijd als je eenmaal bent aangekomen) en ik slaap nu in een ‘wellness hotel’ in Roetgen. (Het enige hier). Buiten liggen er mensen op zonnestoelen in de wei, ik lig uitgeteld op bed. Mijn voeten zijn erg blij.

Ik heb zojuist ‘wellness’ gegeten (een heerlijke salade) en ga toch maar even de site met de laatste informatie over de etappe van morgen bekijken.

‘The woods are lovely, dark and deep,

But I have promises to keep,

And miles to go before I sleep,

And miles to go before I sleep. (Robert Frost)

Want morgen is er weer een dag.

8 Gebouwen hier staan op de Wereld Erfgoedlijst van Unesco. En dan gaat het vooral om de fresco’s in die gebouwen.

Gisteren zag ik de mooiste, (zegt men) vandaag ga ik op zoek naar de anderen. ( en vond ze ook weer prachtig) Ook dit vergt enige organisatie omdat de meesten gebouwen tussen 10 en 1 uur open zijn.

Dit is een enorm gebouw en erg belangrijk voor de gelovigen omdat hier de resten liggen van Sint Anthonius van Padua. Zo zegt een ‘pelgrimswijzer’ die ik bij de ingang krijg. De echte pelgrims hier gaan langs de resten van de heilige, relikwieën en wat kledingresten. Dit alles wordt bewaard in diverse kapellen in deze enorme basiliek. Op zich wel leuk om zo door dit gebouw te gaan. Maar ik blijf me verbazen over de enorme devotie van de mensen.

Als je de devotie even opzij zet en de andere kapellen bekijken, blijken die allemaal met prachtige fresco’s bewerkt te zijn.

Voordat San Anthonius zijn wonderen verrichtte stond hier een kapel van de Zwarte Madonna. Zij staat er nog steeds, maar of ze nog zwart is?

De fresco’s op de achtergrond zijn van Giotto.

Naast de basiliek staat het Oratorio de San Giorgio. En hier waande ik me weer in een soort fresco-luilekkerland.

Ook hier weer afbeeldingen van wonderen. Zoals het wonderbaarlijke verhaal van Lucia. Hier ‘blijft ze standvastig terwijl men haar probeerde met behulp van ossen een bordeel in te slepen…..’

Hierna liep ik door de oude straatjes naar de Dom.

Alweer een enorm gebouw (wat is Padua vroeger rijk geweest en wat woonden er toen al veel mensen, zoveel kerken) De Dom zelf is zeker voor Italiaanse begrippen ‘kaal’. Maar naast de Dom staat de doopkapel. Ja, met zo’n prachtige doopkapel kan de Dom inderdaad wel wat minder.

Ook hier gaat het bezoeken weer over-georganiseerd. Met twee engelse vrouwen waren we hier de enige drie bezoekers. We kregen een koptelefoon met uitleg op en er liep ook nog iemand mee om bv te kijken of we de koptelefoon wel goed ophadden. We liepen…. dus weer eerst naar een ruimte waar we een film zagen met uitleg (acclimatisatie). Deze uitleg had een ernstig godsdienstige lading, het eindigde in het paradijs. Daarna verliet onze begeleidster ons en gingen we de doopkapel in. Daar wachtte een man ons op die de verlichting aandeed, precies daar waar de koptelefoon uitleg over gaf. Maar wat een luxe, ook nu weer dit moois met weinig mensen, met veel uitleg te kunnen zien.

Ja, de rijke mensen van Padua die dit bekostigden wilden natuurlijk ook zelf ook ‘op de foto’. dus het was druk daar en veel gedrang.

Binnen stond ik weer met open mond te kijken.

Daarna was het nog doorlopen naar het Oratorio de San Michele. Dit had duidelijk meer te lijden gehad van de tand des tijds.

Ja, en met de renaissance kreeg de burger, de koopman ook meer te zeggen. Daarom bouwde men de ‘hal van de Rede’. Een enorme hal, dat zal me een kakofonie van overleg geweest zijn.

Aan de wand ook de tekens van de dierenriem en ik kon het niet laten mijn teken, de weegschaal op te zoeken.

Bijna bij alles wat ik bezocht, in elke plaats waren er ook schoolklassen. Nooit een, maar minstens twee of drie. En ik zag ze ook altijd op straat lopen, op de stations, in de parken

En ze gedroegen zich altijd goed. De leerkrachten (vaak maar 2 per groep) liepen er gezellig keuvelend achteraan en ik heb maar 1 keer een leerkracht horen optreden, ‘basta!’ Dat was genoeg.

En dat was allemaal gisteren. Vandaag, 30 maart ben ik vanochtend nog even naar de markt geweest.

Het leuke van Padua (en ook van de voorgaande steden) is dat het nog plaatsen zijn die gewoon bewoond zijn, met een markt, winkels, mensen die naar hun werk gaan, een hotel waar men de tijd voor je neemt enz. En dan Florence!

Daar ben ik vanmiddag met de trein aangekomen.

Over die treinen: ook die ga ik missen. Ze reden allemaal op tijd, de stations en de treinen waren schoon en rustig. Je kunt kiezen tussen de regionale, de intercity of de hele snelle, op de kaartjes machine verschijnen de tijden en prijzen. Het treinreizen leek erg op het treinreizen in Nederland van vroeger, zo’n 30 jaar geleden, heerlijk dus. (Back home……ik kreeg al weer een mailtje van de klm dat ik morgen rekening moet houden met treinvertragingen).

En ja, dan nu weer Florence, erg wennen, ik heb allemaal associaties met het toerisme op de wallen in Amsterdam, en daar wil je toch echt niet bij zijn, of bij horen. Ik weet een kleine pizzeria buiten het gewoel (een andere Italiaanse maaltijd heb ik hier uit mijn hoofd gezet, gelukkig heb ik in de voorgaande plaatsen heerlijk gegeten) en op weg daar naar toe zag ik al weer een verkeersopstopping op de Ponte Vechcio. Het lijkt wel of het veel drukker is dan twee weken geleden (maar dat kan inbeelding zijn).

En toch, het bijzondere is dat Florence wel ‘gewoon’ prachtig blijft. Het licht van de ondergaande zon op die oude huizen langs de rivier was weer beeldschoon en dan valt zelfs de drukte niet op.

Een bezoek aan deze kapel was sinds ik het andere werk van Giotto zag in Assisi (2003) een grote wens. ik ben daar 2 keer geweest, voor en na de aardbeving. De kleuren, de emoties op de afbeeldingen, het direct op de muur werken, ik vind zijn fresco’s prachtig. Het zijn ‘stripverhalen’ over de middeleeuwen, een periode waar ik steeds meer belangstelling voor krijg.

Ik geloof zelfs dat ik eerst het toegangskaartje (in januari) kocht voor al het andere (zoals bv het vliegticket).

Net zoals het bezoek aan het Uffizi in Florence was ook hier alles strak georganiseerd. Er mag maar een beperkt aantal bezoekers per keer in de kapel en dezen moeten eerst ‘acclimatisering’. Deze fungeert ook als een soort sluis. De kapel komt niet in direct contact met de buitenwereld. (Temperatuur, luchtvochtigheid)

Dus: eerst de tas afgeven, daarna wachten voor toegang tot de acclimatiseringsruimte, daar kregen we een film over de fresco’s te zien. Precies op het moment dat de film afliep, verliet de vorige groep de kapel, toen deze leeg was ging onze deur open en konden we naar binnen. Tegelijkertijd verscheen de nieuwe groep in de acclimatiseringsruimte. Enz.

Omdat de kapel hoge muren heeft is alles goed te zien, het fotograferen ging daarentegen wat moeilijker omdat je ‘recht ervoor’ in dit soort gevallen toch de mooiste foto’s maakt.

Maar goed, ik heb geprobeerd alles op de foto te zetten en bij sommige ook ingezoomd naar een detail. En wat kan de telefoon weer veel!

Alle muren zijn bedekt met een beeldverhaal van het Leven van Christus: het verhaal van Maria, zijn geboorte, zijn leven, de kruisiging en zijn uiteindelijke opgaan naar de hemel.

Giotto wordt als ‘vader’ van de renaissance gezien. Hij schildert de houding, de uitdrukking van de hoofdpersonen vol emotie: het zijn echte mensen, hij gebruikt andere, nieuwe (heldere) kleuren en hij zoekt naar perspectief.

De inhoud is -natuurlijk- middeleeuws.

En er was weer een hel! Wederom geïnspireerd op het Inferno van Dante. Giotto en Dante leefden in dezelfde tijd, vaak in dezelfde steden. Ofschoon er geen schriftelijke bewijzen zijn, gaan de historici ervan uit dat ze elkaar gekend moeten hebben.

Men denkt dat hij ongeveer 70 jaar werd. Zeker voor die tijd een lang leven. En hij had leerlingen die mee schilderden. Maar desalniettemin wat heeft hij veel en mooi werk gemaakt. (waarvan ook nog een heleboel verwoest is door branden, natuurrampen enz.)

Ik ben alweer halverwege de reis en blijf daarom 3 nachten (2 hele dagen) in Ravenna. Om eens ‘een dagje kalm aan te doen’.

Ware het niet dat ik gisteren een Dante-wandeling ontdekte. Eerst dacht ik nog deze in het schema van die dag in te passen, maar daar zag ik snel van af. Ik had de kerken (met mozaïeken) zorgvuldig gepland, zodat ik daar alle tijd voor had en wilde me niet gaan haasten. (Ik had ruim van te voren via internet een totaal-pakket kaartjes gekocht en van sommige moest je daarvoor een tijdslot boeken.)

Het werd natuurlijk toch een soort combinatie dag, want de wandeling ging ook weer langs enkele mozaïek kerken, waarvan ook 1 buiten Ravenna, die ik sowieso wilde zien. Kortom het werd een mooie wandeling. En niet alleen mooi, er moest gewerkt worden. Op 27 plekken (waar Dante geweest zou zijn) kon je een QR code scannen waarna er een canto verscheen met uitleg. Soms 3 pagina’s lang. In het Italiaans of Engels. Ik heb ze allemaal op de telefoon opgeslagen om ze later eens rustig te bestuderen.

De tulpen zijn hier precies 2x zo duur als bij ons, maar misschien worden ze uit Nederland geïmporteerd.

Op de voorgrond staat een Rode Kruistent. Ze staan overal. Vorig jaar werd hier Corona getest en geprikt, nu zijn buiten tweedehands kleren te koop, binnen is vaak een voedselbank.

Dante is zijn laatste jaren verzorgd door de broeders van deze kerk. Na zijn dood hebben ze lang zijn resten in een kist bewaard. De tombe is veel later gebouwd.

Er bleek een Dante-symposium te zijn. Geen idee waarom, maar de dag werd officieel geopend door deze sprekers. De traditie is dat er iedere dag een canto uit de Divina Commedia wordt voorgelezen, dus dat deed 1 van deze heren. Op verschillende plaatsen in de stad spraken sprekers over Dante, er werd een Dante toneelstuk opgevoerd in de plaatselijke schouwburg enz. Af en toe stuitte ik tijdens mijn wandeling op een voordracht, maar ja, alles was in het Italiaans…..

Zo mooi, op deze muur hangen foto’s van vrouwen die veel voor de stad hebben betekend. De 2e foto hier is een beroemde geschiedkundige (de mozaïeken), er hangt ook een communistische verzetsstrijdster uit de 2 W.O., een beroemde non en keizerin Theodora kan natuurlijk niet ontbreken.

De ‘laatste’ kerk die ik nog wilde zien, en waar Dante volgens mijn wandeling ook was geweest staat in Classe, en daarvoor moest ik de stad uit.

Classe was vroeger een zelfstandig plaatsje. Het ‘lag’ 6 km buiten Ravenna. Met alle stadsuitbreidingen hoort het nu bij Ravenna. Maar het is nog steeds 6 km lopen.

Ik heb er alleen maar (‘alleen maar’…… de mozaïeken zijn er prachtig) de basiliek en de plaatselijke bar bezocht. Even een kleine prijsvergelijking: in Florence maakte ik mee dat een kopje cappuccino €6 kostte (op het terras van de Uffizi), ik heb dit geweigerd, in een bar in Florence rond de €2 en in Bologna en Ravenna €1,50, hier in Classe €1,10 (zittend op het terras, – wat doorgaans ook weer reden tot hogere prijs is -)

Omdat dit de enige mozaïeken van de dag zijn, nog maar een foto:

Op de terugweg bleken er ontelbare mogelijkheden te zijn.

Terug in Ravenna bleek daar ook een scheve toren te staan.

En tenslotte ging ik nog maar ‘ns de San Francisco kerk in, hoe stond het met de Dante-dag?

Er werden oorkondes uitgedeeld. Hadden deze mensen een examen gedaan? De Commedia uit het hoofd opgelezen? Of de parate kennis getoetst? Ik zal het nooit weten. En wat geeft het.

Dit is de naam van een prachtige documentaire van Hans Keller en Hein Aalders over de stad Ferrara. De documentaire volgt hier Giorgio Bassani, de schrijver die er woonde en indrukwekkende verhalen over de stad schreef.

En toen ik gisteren het station uitstapte, voelde het alsof ik zo ‘Het verhaal van Ferrara’ (zo heet het verzamelde werk) instapte. Terwijl die eerste stap in die buurt dus niets voorstelde. Een stationsbuurt, een rommeltje aan huizen en brede verkeerswegen.

Ik las in de trein een verhaal uit het meegebrachte boek, en ja dan zit je opeens in de sfeer. Bassani beschrijft net als Nathalia Ginsburg prachtig de sfeer in Italië in de eerste 50 jaar van de vorige eeuw. Verhalen over een voorbije tijd, over de mensen, hun levens, hun gevoelens, hun geschiedenis. Het zijn portretten binnen de sociale, politieke context, van klasse ongelijkheid, opkomend fascisme en jodenvervolging.

Alle personen worden slachtoffer van uitsluiting, bv omdat ze Jood, homoseksueel of ongehuwd zwanger zijn.

Ik ga vandaag op ‘Bassani wandeling’.

Omdat hij alleen ‘s ochtends enkele uren te bezoeken is, ging ik eerst naar de Joodse begraafplaats.

Ik moest veel zoeken naar de grafsteen van Bassani, later samen met twee jonge Italianen die een foto van de grafsteen hadden. Deze bleek verouderd. In 2010, 10 jaar na zijn sterfdag is er een nieuwe moderne graf’steen’ neergezet.

De oude stad is nog helemaal ommuurd en toen de mist weg trok heb ik er een lange wandeling over gemaakt.

En toen werd het dwalen door de oude middeleeuwse binnenstad, langs de straten uit de boeken, door het oude Joodse getto (of wat daar van over is) en langs deze gedenksteen:

Uit het verhaal ‘Een gedenksteen in de via Mazzini’: De enige overlevende van de weggevoerde Joden uit Ferrara keert terug en ziet zijn naam op de gedenkplaat staan. Deze onbedoelde, ongewilde fout staat symbool voor de terugkeer, de mensen begrijpen hem niet, hij kan zijn gevoelens niet kwijt, vindt geen emotionele steun voor zijn verdriet. Hij hoort er ook nu, nog steeds niet bij.

Het verhaal toont een verleden dat geen verleden tijd is en spreekt over een zwijgen dat niet verzwegen kan worden.

Op weg naar het geboortehuis van Bassani passeerde ik de schouwburg.

Nog zoiets uit het verleden: Dario Fo. Mooi dat hij hier geëerd wordt, zouden zijn stukken nog gespeeld worden? Ik vraag het me af. Het denken is veranderd, de ongelijkheid die hij zo fel bestreed bestaat nog steeds.

Naast dit huis staat het huis annex graanopslag van de man die in het verhaal terug uit de kampen kwam. Hij heeft echt bestaan, heette Eugenio Ravenna. In de oorlog is dit huis in beslag genomen door de fascisten, na de bevrijding door de partizanen. Eugenio Ravenna was ook bij de laatsten niet welkom in zijn eigen huis.

Het is maandag, dus alles is dicht. Musea, kasteel alles is dicht. Maar helemaal ‘kerk-loos’ in Italië dat gaat natuurlijk niet. Dus toch maar een poging de kathedraal te bekijken.

Deze werd gerenoveerd. Het stond er vol met steigers en alles wat mooi is, was met plastic afgedekt.

En verder gewandeld door de mooie verhalen van dit mooie Ferrara.

‘Je kunt het verleden terughalen als je echt wilt, maar dan moet je door een soort gang, die langer wordt aan het einde, in het lichtpunt waar de zwarte wanden van de gang samenkomen, daar is het verleden.’ Giorgio Bassani

Vorig jaar stond deze recensie in de krant. En sindsdien beheers ik mij in elke boekwinkel om dit boek te kopen. Ook nu weer, want het ligt hier in Ravenna natuurlijk overal te koop. (Het is een dik, geschiedkundig boek, veel te veel voor mij om te lezen).

www.nrc.nl/nieuws/2022/12/01/waarom-liggen-juist-in-ravenna-zulke-spectaculaire-mozaieken-a4150124

Na dat ik dit gelezen had, nam ik het besluit; ik wilde ze zien de mozaïeken van Ravenna en organiseerde deze reis naar Italië.

Het artikel (en het boek) beschrijft het allemaal veel en veel mooier dan ik ooit zou kunnen. Mij blijven nog altijd weer 2 vragen: hoe komt het dat het christendom zo diep wortelde (en zoveel macht kreeg) in Europa (en daarna in de rest van de wereld), en hoe komt het toch, dat mensen die deze pracht konden maken, tegelijkertijd tot zoveel kwaad in staat waren….en zijn. (Het zal allemaal wel met elkaar te maken hebben, maar toch…)

Ik heb het boek inmiddels bij de bibliotheek besteld.

Bologna is een universiteitsstad en het lijkt wel of vandaag iedereen aan het afstuderen is. Telkens zie ik groepjes mensen: het stralend middelpunt met in 9 van de 10 gevallen met een Dante-achtige lauwerkrans om het hoofd, vergezeld door trotse ouders en vrienden. En daar hoort natuurlijk een uitgebreide maaltijd bij.

Na zijn verbanning uit Florence woonde Dante een paar jaar in Bologna. De universiteit was daar net geopend en hij studeerde er naar alle waarschijnlijkheid filosofie en letterkunde.

‘Zoals de Garisenda toren lijkt te vallen als er wolken overkomen, Zo kon ik nauwelijks mijn angst betomen toen ik Antaeus zag’ Inferno, canto 31

Niemand weet wie de Antaeus is, die Dante hier noemt, maar de dichtregels hangen aan de Garisenda toren. Omdat deze gerestaureerd wordt hebben ze er maar een doek met de -hier- Engelse tekst voor gehangen.

En over wolken gesproken…. Deze man staat elke dag bij de plaats waar de lichtbundel over de meridiaan gaat. Hij heeft zelfs 2 plakbandjes op de grond geplakt, mocht de lichtbundel de weg kwijt zijn…. Al wachtende heeft hij alles uitgelegd over deze zonne-tijds-meter. Hij sprak alleen Italiaans, dat was jammer. We zagen het licht langzaam over de grond ‘kruipen’. En net, precies op het moment dat het de meridiaan zou bereiken kwam er een wolk voor de zon, en weg was het effect.

Achter de man is een kapel te zien en dit is een bijzondere en omstreden kapel. Vanwege deze kapel wordt de basiliek door gewapende militairen bewaakt, en staat er een pantservoertuig in een hoek van het plein. Er is al twee keer een aanslag op het gebouw gepleegd.

In deze kapel is 1 muur bedekt met een voorstelling van Dante’s hel – de louteringsberg – en de hemel. ( de complete Divina Commedia op 1 muur). In de achtste cirkel van de hel bevinden zich de ‘huichelaars’. Zoals bv de stadsregenten van Bologna en de pausen en bisschoppen waar Dante ruzie mee had. En ook de profeet Mohammed, als stichter van een een ‘verkeerde godsdienst’.

Dit veroorzaakte in 2021, toen er een nieuwe vertaling verscheen veel commotie. In deze nieuwe versie zijn nml. enkele ‘mogelijk kwetsende’ passages geschrapt, waar onder die over Mohammed.

Ik kan me dit nog flauw herinneren. Ik weet nog dat Abdelkader Benali zich erg hard maakte voor de oorspronkelijke versie. Geen idee hoe dit nou weer is afgelopen. Gelukkig laten ze in Bologna dit fresco ‘gewoon’ hangen.

Dinsdag 21 maart Ik ben in een half uur met de hogesnelheidstrein van Florence in Bologna aangekomen en mijn verblijf hier begint dus op het station. Daar hangt de herdenkingsplaquette van de 85 slachtoffers die bij de bomaanslag op 2 augustus 1980 omkwamen. Het is de vijfde keer dat ik bij dit station ben en ik ga er altijd even langs en sta dan even stil.

Alle keren dat ik er aankwam was dat voor wandelreizen, ik kwam hier aan, ging lopen en vertrok er weer. Nu ben ik hier 2 dagen om de stad te bekijken.

Woensdag 22 maart. Op het centrale plein staat deze basiliek, hij was nog groter bedoeld dan die van het Vaticaan, maar men moest met de bouw stoppen door de komst van de universiteit (de oudste van Italië).

De tijd ‘vangen’. De meridiaan is een soort zonnewijzer die elke dag 1 keer de tijd aangeeft: als de zon op haar hoogste punt staat en door een gat in het dak er op schijnt.

Ook ‘zuilen’ langs de straten, maar dan in de vorm van lange arcades. Zomers heerlijk koel.

Achter de kerk is het Oratorium van St Cecilia. Aanbevolen in mijn fresco boekje. Dus ging ik achter de laatste persoon staan, binnen ontdekte ik de vergissing: tot 2 uur voor de armen, na 2 uur voor de toeristen. Er gingen allerlei gevoelens door me heen.

Ik ben in het ‘rijke’ noorden van Italië, maar passeerde al 2 marktjes vol met hopen tweedehands kleding waarin gegraaid werd en het was er druk. Als je hier even van de hoofdstraten met die prachtige galerijen af gaat loop je al snel door verwaarloosde buurten.

Ooit stond de stad vol met enorm hoge torens. Ook toen al wist men van gekkigheid niet wat ze met hun geld moesten doen. Zo lieten de bewoners hun rijkdom zien en als het zo nodig was, werd de toren gebruikt als uitkijk toren. Deze heeft 500 treden. Ik heb de 442 treden van de toren in Florence nog in de kuiten, dus laat deze maar aan me voorbij gaan.

Maandagmiddag

De ouderdom komt met gebreken, daar heb ik soms last van, en soms ben ik blij dat het niet meer hoeft al die rare modes, al die rare schoenen. Hier in de chique winkels zie je de meest rare kleding, schoenen of ander. En dat tegen onmogelijke prijzen. Heerlijk, dat hoeft dus niet.

Op mijn lijstje stond het Bargello museum. En ik had getwijfeld. Maar was in de buurt. En er stond geen rij. En dat is vreemd. Op bijna alle lijstjes in de gidsen staat dit museum op de 2e plaats. En de toeristen komen er nauwelijks, onverklaarbaar en dus fijn om er naar binnen te gaan.

Het had een jongen ‘van om de hoek’ kunnen zijn, anno 2023. Maar Donatello maakte dit beeld in 1440. Het is David, vol bravour staat hij daar (armpje in de zij) op het hoofd van Goliath die hij net verslagen heeft. Het is het eerste vrijstaande bronzen beeld van de Renaissance. En het eerste beeld sinds de antieke tijd dat een naakt laat zien.

Ik ging dus naar dit museum omdat er een fresco van Giotto hangt met een afbeelding van Dante. Deze reis stond eerst alleen helemaal in het teken van deze twee: de frescoes van Giotto en de tijd en het Florence van Dante, maar bij het plannen kwamen er natuurlijk….. nog meer leuke ideeën bij. En in het Bargello valt je oog natuurlijk op dat frivole beeld van David. Zo gaat dat.

Maar Dante door Giotto zag ik ook!

Daarna liep ik helemaal (een beetje aan de andere kant van de stad) door naar de kerk Santa Croce, waar een gedenkmonument van Dante staat. Na zijn verbanning kwam hij dus nooit meer terug in Florence en hij is begraven in de plaats waar hij stierf: Ravenna. Daar kreeg Florence de daaropvolgende jaren, en het werden eeuwen, spijt van en ze proberen nog steeds zijn resten ‘terug’ te krijgen. Maar Ravenna houdt haar been stijf.

De Santa Croce kerk heeft twee prachtige kapellen met werk van Giotto, maar jammer genoeg was 1 van deze niet te bekijken omdat hij gerestaureerd werd.

Dit is een van de topstukken van de kerk en het maakte veel indruk op mij. De Franciscaanse kerk is 800 jaar geleden gebouwd in de armste wijk van Florence. En deze armste wijk stond en staat vlak bij de rivier op de laagste plek. Bij de laatste overstroming (in 1966) stond het water 5 meter hoog in de kerk en ook dit beeld stond dus onder water. Ter herinnering aan deze ramp laat men het beeld zo.

Op mijn wenkbrauwen heb ik me toen nog naar de laatste kerk van het rijtje gesleept: de Santa Maria Novella. Daarvan alleen dit fresco. Dit is in een speciaal project gerestaureerd. Hiervoor is alleen verf gemaakt van kruiden en bloemen gebruikt.

Op het bovenste gedeelte de schepping van de dieren en Adam. Op het onderste gedeelte: de tuin van Eden, de schepping van Eva en het ontstaan van het kwaad. En kijk: daar is het waarschuwende vingertje al richting Eva.

Het hele zonde-denken prachtig verbeeld en gerestaureerd.

‘It was now the hour that melts a sailor heart. And saddens him with longing of the day. He’s said fairwell to his beloved friends.

The hour when the pilgrim’s heart is pierced With love, if he hears the Farr-off bells Which seem to weep for the dying day.’ Louteringsberg, canto 8