‘Waar bemoste kliffen en water sluimerden,
Daar zullen, dankzij de kracht van de arbeid,
Fabrieken gebouwd worden.
En daar zullen steden ontstaan.
Schoorstenen zullen oprijzen
Onder de noordelijke hemelen.
Gebouwen zullen het licht verspreiden
Van bibliotheken, schouwburgen en clubs.
Door: Medvedkof, arbeider bij het Witte Zeekanaal.
Deze dag stond in het teken van de jaren van Stalin en de Grote Terreur. Bizar om dat op een vakantie te gaan bekijken. En toch blijft het me bezighouden, ‘de schuldige landschappen’ zoals Armando ze noemt.
Door een prachtig landschap van berkenbossen waarvan de bladeren voorzichtig naar de herfst gingen kleuren, reden we naar Povenets, een plaatsje aan Het Witte Zeekanaal. Dit kanaal is in 1931 gegraven door dwangarbeiders. Het is 227 km lang en 126.000 dwangarbeiders moesten dit op bevel van Stalin in 1 jaar graven. Het verbindt de Witte Zee met de Finse Golf.
Alleen plaatselijk materiaal mocht gebruikt worden en langzamerhand ontstond er een nederzetting, met huizen en werkplaatsen waar kleren werden gemaakt, meubels enz. De meeste arbeiders stierven door de verschrikkelijke omstandigheden waaronder ze moesten werken: een karig rantsoen, ’s winters temperaturen ver onder het vriespunt en zomers werkdagen van 12-16 uur, want zo dicht bij de poolcirkel zijn in de zomer de dagen lang. De nederzetting werd een dorp, en dit bestaat nog steeds.
Er heerste hongersnood in de kampen. Frank Westerman vertelt in ‘Ingenieurs van de ziel’ hoe in de jaren 30 er plotseling geen ganzen meer op doortocht in Nederland kwamen. Het bleek dat ze door de gevangenen in de kampen in Noord Rusland werden gevangen en opgegeten. Pas in de jaren 60 was de ganzenstand weer op orde.
De arbeiders werden met treinen naar het station van Medvezjegorsk gebracht. Vandaar moesten ze 22 km lopen naar Povenets.
Deze foto is idyllisch. Toen ik een foto vanaf het perron wilde maken, werden er juist een aantal gevangenen naar de trein gebracht, ze moesten op hun knieën zitten, herdershonden, schreeuwende bewakers, het hele circus, een rot gezicht.
De tocht ging langs dit gebouw:
Een bizar gebouw. Speciaal voor Stalin gebouwd om in te slapen als hij Medvezjegorsk kwam bezoeken. Vanuit de toren in het midden kon hij met een verrekijker de vorderingen van de bouw van het kanaal 22 km verderop. Links voor het gebouw staat het plaatselijke marktje, het rechtergedeelte is museum. (Een mooi artikel hierover is: ‘Stalins gruwelkeuken’ NRC 28 oktober 2000, even googelen)
Wij bezochten een van de vele sluizen. In deze tijd passeren er ongeveer 6 schepen per week het plaatsje. Er kwam gelukkig net een enorm schip aan, zodat er gestut moest worden. Het blijft een prachtig gezicht, zo’n enorme boot door de sluizen te zien gaan.
De sluis werd bewaakt (?) door mannen (alweer die pakken) met geweren, deze is in gesprek met de gids van vandaag, de directeur van het plaatselijk museum.
In de 2e wereldoorlog liep hier de grens met Finland.
Daarna bezochten we Sandermog. Dit is 1 van de drie executieplaatsen in dit gebied. Het waren vooral politieke gevangenen die hier in de Stalintijd werden geëxecuteerd. Er liggen veel van dergelijke plaatsen over heel Rusland verspreid, vaak in moeilijk te bereiken gebieden, waar de misdaden ongezien konden worden uitgevoerd.
Sinds 1997 zijn op 5 van dergelijke plekken de graven geopend en inmiddels zijn op deze plek 8000 lichamen opgegraven. Het zoeken gaat nog door. Ook hangen er briefjes aan de bomen van mensen opzoek naar een verdwenen familielid. De meeste graven dateren van 1937-1938, het hoogtepunt van de zuiveringen en de terreur. Er liggen lichamen van mensen uit o.a. Rusland, Finland, de Verenigde Staten en Roemenië.
Op de plek waar het lichaam gevonden is zetten de nabestaanden, die vaak lang hebben gezocht naar duidelijkheid over hun verdwenen familielid, een bloem, een kruis of een grafsteen.
Een prachtige, verstilde plaats vol emoties.
En zo groot, zoveel doden.
Van de bergen en het water 