Afscheid van Sint Petersburg

Paustovski en Sint Petersburg

‘In Leningrad bracht ik zoals altijd het grootste deel van mijn tijd door in de Hermitage en het Russisch Museum.

De lichte schemering in de zalen van de Hermitage waaraan het donkere bladgoud een zekere glans verleende, heb ik altijd als iets heiligs ondergaan. Ik ging er binnen als in de schatkamer van het menselijk genie. Hier heb ik voor het eerst, heel jong al, een gevoel van geluk gekend dat ik mens was en begrepen hoe groot en goed deze kan zijn.

Aanvankelijk voelde ik me een beetje verloren tussen deze bonte stoet van schilders. Mijn hoofd duizelde van de overvloed aan opgehoopte kleuren en ik ging, om een beetje op verhaal te komen, naar de zalen met de beeldhouwwerken.

Ik bleef daar lang zitten. Hoe langer ik naar de beelden van anoniem gebleven Griekse beeldhouwers of naar bijna onmerkbaar glimlachende vrouwen van Casanova keek, des te duidelijker begreep ik dat deze beeldhouwwerken een appel richten aan het schone in ons zelf, dat zijnde voorboden zijn van het zuiverste morgenrood van de mensheid.’

In Sint Petersburg hebben we een wandeling gemaakt die Paustovski graag maakte.

De tocht ging hoofdzakelijk langs het Gridoebovakanaal. (Een dag later liep ik hier ook, op zoek naar de synagoge. Zoeken, vragen en maar door lopen. Ik heb het enkele keren gevraagd, soms liep men een stukje met me mee, maar ik heb hem niet gevonden. Ik liep wel ‘van de kaart af’, de kaart hield hier op!)

Onze gidsen. Beiden wisten ontzettend veel, over Paustovski. De vader van de vrouw (de naam ben ik vergeten) heeft een boek over hem geschreven. We kregen van haar een mooi boekje. (In het Russisch) Twee betrokken mensen, die met veel zorg ons begeleidden.

Het regende een beetje. Maar Sint Petersburg is ook mooi in de regen.

Het museum van het beleg en de overwinning van Leningrad.

Politiek (uit de audio-tour)

Direct na de overwinning op de Duitsers besloten de bevolking van Leningrad en de militaire leiding van die stad dat er een museum over deze periode moest komen. Al in 1944 werd dit – met vaak persoonlijke spullen van de bevolking – ingericht.

De leiders van de strijd eisten na de oorlog hun plaats in het landelijk bestuur op. Stalin (en andere machthebbers) zag dit als een stap naar autonomie, voelde zich bedreigd in zijn macht en vond dat zijn rol bij het breken van het beleg onderbelicht was en ging tot vervolging van deze leiders over. Het museum moest gesloten worden en een gedeelte van de materialen werd vernietigd. De bevolking redde wat er nog over was en verstopte dit. (Ook dit werd als verzet tegen de centrale macht gezien)

Een aantal leiders werd gedood, anderen kwamen in de goelag terecht.

Na 25 jaar werden de overlevenden gerehabiliteerd.

In 1991 werd er opnieuw een museum ingericht.

De ingeneurs die de spoorlijn ‘Road to freedom’ hebben aan gelegd bij de eerste trein die daarover reed.

Symfonie van honger, dood en hoop

‘De zevende symfonie van Sjostakovitch werd voor het eerst opgevoerd op 9 augustus 1942. In september 1941 waren de Duitsers begonnen met het beleg van de stad, die al vele jaren leefde onder de terreur van Stalin; ruim een miljoen mensen stierven er en nog eens anderhalf miljoen mensen ontvluchtten de stad. Tegen die achtergrond schreef Sjostakovitch zijn symfonie over het beleg. De musici die haar uitvoerden, waren afkomstig van stedelijke orkesten in verval en voelden zich amper in staat te spelen.’

Maar ze speelden.

Toen ik in de hal zat te luisteren naar de audio-tour kwam de dame van de kaartjes uit haar hokje en ging schoonmaken.

Wat had ik graag mijn foto’s van dit museum aan mijn vader laten zien en alles vertelt. Hij had altijd zoveel bewondering voor het Russische volk en wist alles over de slag van Stalingrad en het beleg van Leningrad.

Anna Achmatova

‘In het verschrikkelijke jaar van de Jezjov-terreur heb ik zeventien maanden door gebracht met wachten in de rij voor de gevangenis in Leningrad. Op een dag werd ik door iemand in de drukte herkend. Achter me stond een vrouw, met lippen die blauw van de kou zagen, en die me natuurlijk nooit eerder bij mijn naam had horen noemen. Nu ontwaakte ze uit de verstarring die ons allen in de greep had, en ze vroeg me op fluistertoon (omdat iedereen daar fluisterde) ‘Kunt u dit beschrijven?’

En ik antwoordde: ‘Ja dat kan ik.’

En toen gleed iets van een glimlach over wat eens haar gezicht was geweest.’

Anna Achmatova, ‘In plaats van een voorwoord, Requiem, 1935 – 1940

Tegenover de gevangenis, aan de overkant van de Neva staat een standbeeld van haar. Ze kijkt om naar de gevangenis.

Haar zoon is 4 keer gearresteerd en ze heeft daar vaak in de rij gestaan om bij hem op bezoek te gaan.

Ik heb het museum bezocht dat is gevestigd in het huis waar ze woonde. Ze had zoveel bewonderaars, dat Stalin haar niet durfde te arresteren. Maar wel haar zoon en ook haar ex-man, met wie ze in het huis na de scheiding bleef wonen.

Vanuit haar kamer keek ze uit op een park. Ze keek elke dag even, en wisselde dan een blik met de man van de kgb die daar stond.

Detail van een portret door Nathan Altman (Russisch museum)

Met deze hand schreef ze niet alleen haar gedichten: er is een periode geweest dat ze (terecht) bang was dat de gedichten in beslag zouden worden genomen. Daarom leerde ze de gedichten uit haar hoofd, nadat ze voltooid waren. Daarna verbrandde ze.

’s Middags ben ik naar het Russisch museum gegaan. Een heerlijk rustig en prachtig museum. De Hermitage is verschrikkelijk druk, vooral met groepen toeristen. In het museum bekeek ik de schilderijen uit de 19e en 20e eeuw. Prachtig. Het museum is enorm groot en de schilderijen zijn niet te dicht op elkaar opgehangen. Natuurlijk veel Repin, Kandinsky en Malewich, maar er is zo veel meer.

‘Kinderen’ (detail) – Alexei en Serge Tkachef

‘Kinderen’ – Valentin Serov

’s Avonds zijn we met een groepje naar een concert geweest. Er trad een fluit kwartet op,vier jonge mensen, die klassieke muziek (bewerkt voor vier fluiten) speelden voor een een enthousiast Russisch publiek. (Veel familie en vrienden).

Dit alles op het dak van een hotel. Omdat het nogal waaide en af en toe regende was er een soort tent op het dak gezet. Af en toe ging het plastic hard te keer. Toen we thee bestelden kregen we een prachtige glazen theepot per persoon.

Bij het hotel hadden ze eerst gezegd dat we met de taxi er heen konden, toen werd dat weer afgeraden, (druk en de hele stad raakt verstopt), de metro was beter, maar ook die werd even later ontraden in de de spits. Dat viel wel mee.

Er bleken prachtige metrostations te zijn, met beeldhouwwerken, jugendstil achtige lampen en schilderijen.

Daarom ben ik de volgende dag met de metro naar het Moskou treinstation gegaan ( begin van de 5 km lange Nevski Prospekt), en ben onderweg uitgestapt, maakte een foto en ben op de zelfde lijn in de volgende trein gestapt.

Op metrostation Puskinkaya staat beneden, tussen de twee perrons een beeld van Poesjkin. (Met een bosje bloemen)

Het Moskou station is erg mooi, maar staat in de steigers. Dichtbij dit station is de Marata straat, waar Sjostakovitch heeft gewoond. In het gebouw is nu een bank gevestigd. Een eenvoudige plaquette op de muur herinnert aan Sjostakovitch (ik hoop tenminste dat dat er staat).

Daarna liep ik eerst een stuk de Nevski Prospekt af, met onderweg een kopje koffie met een klein gebakje in een prachtige gebakswinkel, annex restaurant uit 1903. De piano speelde Debussy (dmv een rol, er zat geen pianist) en de inrichting was wonderschoon.

Tenslotte wilde ik via een omweg weer terug naar het hotel. Maar liep verkeerd, liep ‘van de kaart af’ maar zag gelukkig een metrostation. En ik had nog een muntje.

Zo was ik toch nog op tijd voor vertrek naar het vliegveld.

En nu ben ik weer thuis, het was een mooie reis met een prachtig vol programma.

En nu dit alles nog verwerken.