Voorbij de tijd – Op zoek naar een dier dat niet gevonden wil worden.

‘Voorbij de tijd’ het is zomaar een titel, ik vond hem toen ik op zoek was naar informatie over Peter Matthiessen. Matthiessen was een milieu activist, schrijver en zenboeddhist. Hij trok in 1973 met de bioloog George Schaller door het Dolpo gebied (de hoogvlakte in de Himalaya op het grensgebied van Nepal en Tibet). Schaller wilde op zoek naar de sneeuwluipaard ‘het bijna mythische dier in de sneeuwbergen’. Hij vroeg Matthiessen mee.

Over deze reis schreef Matthiessen het boek ‘De sneeuwluipaard’ een veel bekroonde reisklassieker waarin hij het leven als een geheel beschrijft, waarin alles met elkaar te maken heeft, afhankelijk van elkaar is, elkaar beïnvloedt. Het is ook in afzonderlijke delen te lezen als een persoonlijke tocht waarin Matthiessen het verlies van zijn gestorven vrouw verwerkt; als een zen-boeddhistische pelgrimstocht; als een beschrijving van de rijke natuur van de Himalaya, of als een beschrijving van de cultuur en religie van de bewoners.

Veel later ben ik 2 keer naar Dolpo getrokken, en de 2e keer ook naar Upper Dolpo, naar het Shey-klooster, aan de voet van de Kristalberg waar ook Schaller en Matthiessen bivakkeerden om de sneeuwluipaard te zien. We volgden daarbij vrij nauwkeurig hun tocht en het was heel bijzonder om op deze manier door die prachtige wereld te gaan en allerlei gedachten, ervaringen, punten te herkennen en te kunnen overdenken.

Matthiessen krijgt de sneeuwluipaard niet te zien. Na ruim 2 maanden Dolpo gaat hij op weg naar huis. Schaller stuurt hem later zijn dagboeknotities en daarin leest hij dat er bij het Phoksumdomeer een sneeuwluipaard vlak voor Schaller door de sneeuw sprong, de afdrukken van een tweede dier werden in de buurt gevonden.

Tijdens de tocht krijgt Matthiessen een speciale band met Tuktun, 1 van de sherpa’s. Tuktun heeft hem ‘voorgeleefd’: ‘een leven van moment naar moment, vrij van verplichtingen, in de eenvoud van zijn leven elke dag weer’. In Kathmandu realiseert hij zich dat Tuktun voor hem de leraar was die hij hoopte te vinden. Hij gaat naar Bodnath, de grote stupa in de Kathmandu vallei waar ze hebben afgesproken. In 1 van de huizen logeert Tuktun bij zijn tante. Als Matthiessen omstanders naar Tuktun vraagt, kent niemand hem en ze ontmoeten elkaar niet meer. ‘Onder het Bodhi Oog klim ik weer op mijn fiets en keer over de grijze decemberwegen terug naar Kathmandu’.

Op 1 van mijn eerste trektochten in de Himalaya (in Ladakh) stond op een deur in het klooster Lamayura: ‘In life the journey is more important then the goal’. Dat is altijd een tekst die me altijd is bij gebleven. En ook Matthiessen ervaart dat zijn reis belangrijker is dan het doel. Voor hem is dat doel eigenlijk helemaal niet belangrijk meer, hij is zichzelf weer geworden, levend in het nu, waarbij zijn leraar ook weer in het ‘niets’ verdwenen is. Hij kan en gaat alleen weer verder.

De Tibetanen noemen de sneeuwluipaard een ‘geestesverschijning’, de geest van de bergen.

Vorig jaar verscheen het boek ‘De sneeuwpanter’ geschreven door Silvain Tesson en ik las het natuurlijk direct. De recensenten waren verdeeld, volgens de ene een prachtige beschrijving van de zoektocht, volgens de andere een boek vol met open deuren over de natuur en met filosofische kreten die geen verband met elkaar houden. Nou ja, het viel mij tegen. Tesson beschrijft hoofdzakelijk de dieren, de aandacht het geduld, de zoektocht en het wachten op de sneeuwpanter, die ze uiteindelijk zien. Dit laatste beschrijft hij bijna als een religieuze ervaring.

Direct al bij het eerste lezen over dit boek dacht ik aan een eigentijdse kopie van de Sneeuwluipaard. Ook Tesson wordt meegevraagd (ditmaal door Vincent Munier die een film over het dier wil maken) en ook hij beschrijft de tocht naar de vallei waar ze de sneeuwpanter denken te kunnen gaan zien. Maar nu geen woord over de cultuur en de religie onderweg, de mensen, de hen begeleidende Tibetanen. De sneeuwpanter is het doel, dat wordt juichend begroet. En ook geen woord over Schaller en Matthiessen. Ik kan me niet voorstellen dat de schrijver hen en het boek niet kent. (heel Kathmandu ligt er vol mee) Ondanks de positieve recensies toch een beetje een ’is dit alles-gevoel’, maar misschien las ik het ook met dat andere boek ik mijn achterhoofd.

En toen kwam vorige week de over hen gemaakte film ‘the Velvet Queen’ in de bioscoop. De film is geregisseerd door Marie Amigeut. Twee mannen trekken door Tibet om te zien wat anderen ontgaat: zeldzame, prachtige dieren. En dus wachten ze, kijken en kijken ze, en verzuchten af en toe iets poëtisch over de mensheid of de gehaaste Westerse wereld. Het is een prachtige natuur documentaire. Het indrukwekkende landschap van de Tibetaanse hoogvlakte met beeldschone opnames van de dieren die er onder barre omstandigheden leven.

Maar wat een andere manier van ‘gaan door, van zijn in de wereld’. Ofschoon ze een pleidooi voor aandachtig kijken, geduld zeggen te geven (ze kijken inderdaad met aandacht en wachten geduldig op de sneeuwpanter) is dit volgens de NRC (en ik sluit me hier graag bij aan, mooier kan ik het niet zeggen) een ‘reflectie die grenst aan natuurporno. De mannen lopen met fallische telelenzen (ja enorme telelenzen waarmee ze dat beeldschone vogeltje zo helder in beeld krijgen), dikke lagen thermenkleren door de natuur’. Wie exploiteert hier de natuur? Vraagt de krant zich af. De mannen zijn voyeurs die opgewonden raken als ze wilde dieren zien. het filmen van de sneeuwpanter uiteindelijk is het ‘money shot’, de ontladende climax.

En praktisch….. ze willen de natuur niet verstoren, met die uitrusting? Even komen er Tibetaanse kinderen kijken, hier spelen ze het bekende toeristen-spelletje mee. En dan al die camera’s en elektronische apparaten. Dat kost me een stroom. Als ze ’s nachts in hun donzen slaapzakken liggen laten ze een camera lopen om de voorbij lopende dieren te filmen. Het is soms min 35 graden, maar bij min 35 graden stromen de batterijen leeg, en ga zo maar door.

Als een documentaire over het landschap en dieren is het een mooie, technisch knappe film. De dieren en het landschap zijn in volmaakte harmonie. Maar Tesson, die wollige volzinnen uit spreekt is eerder een stoorzender dan een aanvulling. En uiteindelijk gaat de film meer over de schrijver dan over de sneeuwpanter.

En wat me nou de hele tijd doet denken is het volgende: De sneeuwluipaard en de sneeuwpanter geven twee visies op de zoektocht naar een zeldzaam dier. Wat zeggen die twee boeken over de schrijvers? Over de tijd waarin ze leven? Over mij? De jaren 70 is de tijd waarin de oosterse levensbeschouwing opnieuw ontdekt werd. Een levensbeschouwing waarin de mens deel is van het grotere geheel, een organisch geheel waarin net als in het net van Indra, waarin alle sterren elkaar bestralen, alles van alles van elkaar afhankelijk is, en waarin alles continue verandert. Daar leef je in het moment van nu. En dan de huidige tijd, waarin we weliswaar weer moeten ervaren wat het is geduld te hebben, maar waar het behalen van het doel, scoren, punten halen, het belangrijkste is.

Kortom, genoeg om over na te denken, want waar sta ik? Dus tijd om weer op weg te gaan. Volgende week 31 maart reis ik samen met Mariet af naar Malaga. Vandaar willen we gaan lopen langs de Camino Mozarabe naar Merida.

Berichten volgen.