Ferrara, ‘Daar aan het einde van de gang’

Dit is de naam van een prachtige documentaire van Hans Keller en Hein Aalders over de stad Ferrara. De documentaire volgt hier Giorgio Bassani, de schrijver die er woonde en indrukwekkende verhalen over de stad schreef.

En toen ik gisteren het station uitstapte, voelde het alsof ik zo ‘Het verhaal van Ferrara’ (zo heet het verzamelde werk) instapte. Terwijl die eerste stap in die buurt dus niets voorstelde. Een stationsbuurt, een rommeltje aan huizen en brede verkeerswegen.

Ik las in de trein een verhaal uit het meegebrachte boek, en ja dan zit je opeens in de sfeer. Bassani beschrijft net als Nathalia Ginsburg prachtig de sfeer in Italië in de eerste 50 jaar van de vorige eeuw. Verhalen over een voorbije tijd, over de mensen, hun levens, hun gevoelens, hun geschiedenis. Het zijn portretten binnen de sociale, politieke context, van klasse ongelijkheid, opkomend fascisme en jodenvervolging.

Alle personen worden slachtoffer van uitsluiting, bv omdat ze Jood, homoseksueel of ongehuwd zwanger zijn.

Ik ga vandaag op ‘Bassani wandeling’.

Omdat hij alleen ‘s ochtends enkele uren te bezoeken is, ging ik eerst naar de Joodse begraafplaats.

Ik moest veel zoeken naar de grafsteen van Bassani, later samen met twee jonge Italianen die een foto van de grafsteen hadden. Deze bleek verouderd. In 2010, 10 jaar na zijn sterfdag is er een nieuwe moderne graf’steen’ neergezet.

De oude stad is nog helemaal ommuurd en toen de mist weg trok heb ik er een lange wandeling over gemaakt.

En toen werd het dwalen door de oude middeleeuwse binnenstad, langs de straten uit de boeken, door het oude Joodse getto (of wat daar van over is) en langs deze gedenksteen:

Uit het verhaal ‘Een gedenksteen in de via Mazzini’: De enige overlevende van de weggevoerde Joden uit Ferrara keert terug en ziet zijn naam op de gedenkplaat staan. Deze onbedoelde, ongewilde fout staat symbool voor de terugkeer, de mensen begrijpen hem niet, hij kan zijn gevoelens niet kwijt, vindt geen emotionele steun voor zijn verdriet. Hij hoort er ook nu, nog steeds niet bij.

Het verhaal toont een verleden dat geen verleden tijd is en spreekt over een zwijgen dat niet verzwegen kan worden.

Op weg naar het geboortehuis van Bassani passeerde ik de schouwburg.

Nog zoiets uit het verleden: Dario Fo. Mooi dat hij hier geëerd wordt, zouden zijn stukken nog gespeeld worden? Ik vraag het me af. Het denken is veranderd, de ongelijkheid die hij zo fel bestreed bestaat nog steeds.

Naast dit huis staat het huis annex graanopslag van de man die in het verhaal terug uit de kampen kwam. Hij heeft echt bestaan, heette Eugenio Ravenna. In de oorlog is dit huis in beslag genomen door de fascisten, na de bevrijding door de partizanen. Eugenio Ravenna was ook bij de laatsten niet welkom in zijn eigen huis.

Het is maandag, dus alles is dicht. Musea, kasteel alles is dicht. Maar helemaal ‘kerk-loos’ in Italië dat gaat natuurlijk niet. Dus toch maar een poging de kathedraal te bekijken.

Deze werd gerenoveerd. Het stond er vol met steigers en alles wat mooi is, was met plastic afgedekt.

En verder gewandeld door de mooie verhalen van dit mooie Ferrara.

‘Je kunt het verleden terughalen als je echt wilt, maar dan moet je door een soort gang, die langer wordt aan het einde, in het lichtpunt waar de zwarte wanden van de gang samenkomen, daar is het verleden.’ Giorgio Bassani