Op doorreis in Berlijn

Ik ben vandaag een dagje in Berlijn en mijn eerste gang is altijd naar

Café restaurant Bleibtreu staat in de (hoe kan het ook anders) Bleibtreustrasse, en tot mijn grote schrik bleken ze per 1 mei de zaak te hebben gesloten. Geen welkomst glaasje wijn bij aankomst, geen glaasje wijn op het terras op het einde van een vermoeiende dag. Café Bleibtreu is nu geschiedenis.

Dan maar naar een tweede doel, het Dorotheenfriedhof aan de Chausseestrasse, verder terug in de tijd, en al geschiedenis? Ik, weet geschiedenis, het verleden is er altijd. In alle (grote) steden loop je door, in de geschiedenis. In Rome is dat mooi. Toen ik daar met de trap ‘duizenden jaren’ de diepte in rolde op weg naar de metro vond ik dat fascinerend. Hier zijn de opgegraven kelders van het hoofdkwartier van de ss ronduit beangstigend, beklemmend en veel dichter bij in de tijd.

Maar terug naar Hugenottenfriedhof aan de Chausseestrasse. Het ligt ongeveer tussen het theater van het Berliner Ensemble en het voormalige woonhuis van Bertolt Brecht. Dat is nu een museum en ooit kon je hier heerlijk eten in de kelder, maar ook dat war einmal.

‘Wir ging manchmal Minuten, die Mittagszeit nicht zu verliern. Zum Friedhof der Hugenotten, gleich hier ums Eck spaziern……..

…….und schlendern zu Brecht seiner Grab. Aus grauen Granit da, sein Grabstein. Passt grade fur Brecht nicht schlecht. Wolf Bierman.

Geschiedenis, de jaren 70. De Chausseestrasse was gebouwd voor de hogere ambtenaren en kunstenaars (die in het gelid liepen) van de DDR. De straat was het paradepaardje en toen Wolf Bierman principieel naar het Oosten ‘vluchtte’ mocht hij in eerste instantie daar wonen, zo blij waren ze in Oost Duitsland met deze ‘vluchteling’. Ik geloof dat hij al huisarrest had (veel te kritisch) toen hij nog wel over dit kerkhof kon lopen en dit lied schreef. Er liggen veel politieke en culturele kopstukken, en Bierman bezingt ze allemaal, ironisch.

Maar ach, het lijkt wel of ik altijd kerkhoven bezoek, dus kappen hiermee en opzoek naar andere geschiedenis. Ik wil deze dag o.a. naar het Humbold Forum. Een enorm gebouw, in klassieke, barokke bouwstijl, maar de ouderdom is schijn want het is nieuw gebouwd op achtereenvolgens de resten van een paleis, van het paradeterrein van de Nazi’s en van Het Paleis van de Republiek (hier o.a. het Oost-Duitse parlement, culturele instellingen en een restaurant). Nu is het een prachtig, enorm museum, dat in 2022 is geopend. Drie van de vier gevels zijn replica’s van de oude façades.

In het hele gebouw staan bewaard gebleven delen, kunstwerken of gebruiksvoorwerpen uit het verleden. En toevallig liep ik langs dit kunstwerk. Het is gebaseerd op het gelijknamige gedicht van Brecht uit 1932. Hij steunde Rusland toen actief. Stalin was toen al 10 jaar aan de macht. Zou Brecht echt niets van diens grote terreur geweten hebben?

Ik wil hier graag de Aziatische afdeling zien, en wat een afdeling is dit! Bij binnenkomst in de eerste zaal is het plafond gemaakt door twee Chinese architecten helemaal volgens de traditionele Chinese normen. Het plafond symboliseert de hemel. En het materiaal, hout maakt het tot iets ‘natuurlijks’.

In de volgende zaal hangt een enorme collectie frescoes uit de grotten bij Turfan. Ik was in 1991 in Turfan en heb daar de hoogste temperatuur uit mijn leven meegemaakt. We moesten onze thermometer tegen een gekoeld flesje water houden omdat hij tot 50 graden liep en hij kon en dreigde uit elkaar te barsten. Dankzij deze hitte (en droogte, er valt geen regen in deze ‘laagvlakte’ in de Taklamakan woestijn) zijn alle schilderingen eeuwen lang bewaard gebleven. Tot ze door Duitse archeologen ontdekt werden en waarschijnlijk allemaal mee naar Duitsland zijn genomen.

Er is zelfs een grot nagebouwd.

In de volgende zaal een grote collectie Boeddhabeelden en -attributen. Weer…..ik heb nog nooit zo’n hoeveelheid gezien.

Uit Gandhara, een gebied in Pakistan / Afghanistan waar het Boeddhisme de Griekse cultuur elkaar ontmoetten en met een wederzijdse beïnvloeding ten gevolge.

En tenslotte een zaal met Khmer kunst uit Cambodja. Hier hangen meterslange reliëfs met scènes van veldslagen tussen de mens en de goden uit de Bhagavad Gita en het leven van de Boeddha. (Angkor Wat is hindoeïstisch en boeddhistisch).

Ik begrijp niet waar deze reliëfs vandaan komen, omdat de reliëfs op de tempels van Angkor goed intact zijn gebleven. Er is veel geplunderd, maar dan hoofdzakelijk beelden en ornamenten. En ja hoe ze hieraan gekomen zijn, en op welke manier ze deze hoeveelheid het land uit hebben weten te krijgen, dat vertellen ze niet daar in het Humbold forum.

Zowel de boeddhistische als hindoeïstische collectie is groter dan ik ooit in Engeland of Frankrijk zag (al hebben ze daar een collectie prachtige khmer beelden). En ja allemaal geroofd, en dan komen we op ‘de teruggave’, van wie zijn deze reliëfs, waar horen deze beelden? Als eerste reactie denk ik (natuurlijk) dat alles terug moet naar de oorspronkelijke eigenaren. Maar wie zijn dit? Zijn dat de landen waar deze gebieden nu bijhoren? Alles uit Cambodja is heel recentelijk uit dit land weggehaald, of verkocht door de Rode Khmer. De andere voorwerpen veel eerder. Maar is dat een argument?

De mooiste oplossing is het antwoord van een Amerikaanse verzamelaar van schilderijen. Voor de Vermeer tentoonstelling leende hij een schilderij aan het Rijksmuseum uit. Diens directeur wilde dit graag kopen. De eigenaar zei ‘nee’, hij liet het schilderij over de wereld gaan, zodat het aan alle mensen getoond kon worden.

Natuurlijk een onuitvoerbaar antwoord voor alle kunst, maar is kunst eigenlijk niet van ons allemaal, qua mensheid?

‘s’ Middags ben ik naar de tentoonstelling ‘De kunst in de samenleving van 1900 tot 1945’ in de Neue Nationalgalerie geweest. En ook een tentoonstelling die vragen opriep. Wat zegt kunst over de tijd waarin het gemaakt werd? Is die tijd te herkennen? (Of zien we het erin omdat we weten….). Moet alle kunst uit die periode tentoongesteld worden? Is het sowieso mogelijk een objectief beeld te geven?

Vooropgesteld, het is natuurlijk een prachtige tentoonstelling. Veel Duits expressionisme, prachtige beelden, en later de politieke boodschappen van Otto Dix, Georg Grosz en Max Beckmann. Maar er hing geen fascistische kunst, uit die jaren alleen werken van schilders die of in exile waren, of in het geheim werkten.

Hitler verbood veel van deze ‘entartete’ kunst. Ik ben jaren geleden naar een tentoonstelling geweest die deze kunst precies zo tentoonstelde als deze uit 1937.

Dit schilderij uit 1928 deed me zo denken aan de film ‘Das weissen Band’. En wat stralen deze jongens al een somberheid uit.

Deze tentoonstelling is ook een prachtig voorbeeld van hoe kunst (en dan wat er getoond wordt, wat er in de toelichting staat) de tijdgeest weergeeft, het denken van nu. Zo veranderen de verhalen die we ons vertellen over de geschiedenis. Ook de geschiedenis verandert, al naar gelang de mening van de mensen die het vertellen en de tijd waarin ze leven.

Nolde reisde naar Papua- Guinee waar hij deelnam aan de ‘Demografische Duits-Nieuw Guinea expeditie’. Deze werd betaald door het Germaanse koloniale kantoor. Wat zag Nolde? Wat wilde hij met dit werk zeggen? Wat zien we er nu in?

De tentoonstelling ‘entartete kunst’ had als doel ‘het volk het morele verval van de kunst te laten zien’ .

In de krant las ik zojuist dat het prachtige gedicht ‘the hill we climb’ dat werd uitgesproken bij de inauguratie van Biden, na een klacht van een moeder over indoctrinatie uit de bibliotheek van een school in Florida is gehaald. Eerst ‘kon’, ‘mocht’ het niet door een anderskleurige worden vertaald, en nu mag het op een school in de vs niet meer gelezen worden. Gaat dat gedicht nog de geschiedenis in? En hoe?

Amanda Gorman reageerde: ‘kinderen beroven van de gelegenheid om hun stem in de literatuur te vinden is een inbreuk op hun recht op vrije gedachten en vrijheid van meningsuiting’.

En het ontneemt hen de schoonheid van dit gedicht te ervaren, dat en nog veel meer.