Ik wil deze stad meer recht doen dan ‘er op doorreis’ zijn, dus ik was er een dag extra, nauwelijks meer eigenlijk.
Hier in Patna kan ik voor de laatste keer de Ganges zien, dus ik begon vandaag met een wandeling langs de Ganges. Langs de oever is een soort wandelpromenade aangelegd met trappen naar beneden voor de mensen die willen baden.
De geboorte van India
De Ganges is, ofschoon hij ontspringt uit de voet van Vishnu
en dan door het haar van Shiva stroomt,
geen oude stroom.
De Geologie, die voorbij religie kijkt,
weet van een tijd waarin noch de rivier,
noch de Himalayas die haar bestaan voedde,
bestonden.
Een tijd waarin een oceaan over de heilige plaatsen stroomde.
De bergen rezen op. En met het gruis dat van de bergen stroomde
slibte de oceaan dicht.
De goden namen hun plaats in en smeedden samen met de rivier een plan.
En het India, dat wij geen momument noemen
kwam tot leven. (E.M. Foster)
Dit is een ‘mooi’ plaatje van de Ganges. Al wandelend had ik dit uitzicht:
Deze mensen vullen hun fles met heilig water (hoop ik, dit drinkend lijkt me regelrechte zelfmoord, maar je weet maar nooit) bij een brug/bypas road in aanbouw.
Ik was op weg naar de oude opiumfabriek, die hier nog moet staan. En hij stond er, ik mocht een snelle blik op het gebouw werpen (inmiddels is het een overheidsgebouw) maar fotograferen mocht echt niet. Er staat een gevangenis tegenover.
De 7 km terug naar het centrum ben ik met een tuktuk gegaan, dwars door een ‘gewone wijk’. Het vlees van de slager hing hier weer boven het riool, de chapatis werden op straat gerold en gebakken en de kapper deed er zijn werk.
Hier in deze buurt was het het India van 10 jaar geleden. Ik ben benieuwd of met de economische vooruitgang iedereen in gelijke mate ‘vooruit’ gaat. Ik ben bang van niet. De enorme kloof die er al was tussen arm en rijk is alleen maar groter geworden. Er is wel een middenklasse bij gekomen, een grote groep voor wie het veel beter gaat, maar de armsten? Zijn hun levensomstandigheden verbeterd? Kan dit? Is stijgen voor hen sowieso mogelijk?
15 Jaar geleden schrok ik hier van de enorm lange troosteloze rij fietsriksha’s langs de kant van de straat. Dat zie je nu niet meer. Maar er rijden veel meer lege fietsriksha’s dan volle en het zijn er nog steeds zo ontzettend veel.
In het centrum heb ik de Golghar bezocht, een bizar gebouw. Golghar betekent letterlijk ‘rond gebouw’ en rond is het. Het is in 1786 door de Engelsen gebouwd voor de graanopslag. Alle boeken adviseerden me dringend naar boven te gaan voor het uitzicht, maar dit kon niet meer. Erin kon wel. Langs de kant stond een rij stoelen, mij werd de laatste stoel geadviseerd, daar hing een koptelefoon. Op de muur werd de geschiedenis van Patna in laserstralen geprojecteerd. Via de koptelefoon kon ik alles in het Engels volgen.
Bovenin gaat de trap aan de achterkant weer door naar beneden. Zo konden de arbeiders met een zak graan omhoog lopen, het graan in de ruimte gooien en weer door naar beneden lopen.
Tenslotte ben ik naar het Biharmuseum gegaan, waar ik van het gebouw helaas geen foto heb gemaakt. Het is een modern gebouw, prachtig ingericht, met een schitterende collectie: moderne kunst, de Bihar-diaspora, regionale kunst en oude beelden.
Er was ook een tijdelijke tentoonstelling met werk van Himmat Shah:
Under the vastness of the sky.
En wat te denken van het India, waar in het museum deze koe staat:
Terug bij het hotel was het weer een drukte van belang.
’s Avonds reed er een ambulance voorbij, een verbouwde oude stadbus. Voor elke ‘portemonnee’ is er een ziekenhuis. Deze ambulance zag er weer te erg uit om een foto te maken. De armen hebben hier nog zo’n lange, lange weg te gaan.
ik ga straks met de trein naar Ayodhya en zit in de lobby dit bericht bij te werken. Voorbij me loopt een groepje mannen. De laatste heeft een tuigje om (het zit strak gespannen om zijn buik). Ik kijk ‘ns goed. Ja er zit een pistool in het tuigje. ‘Good morning’ zegt de man. Tja.
Tijd om weer verder te gaan.
Van de bergen en het water 